 |
| Delta ya Rufiji. Picha kupitia panoramio.com © Bernd Zehring (https://ssl.panoramio.com/photo/802524 ) |
Kwa nini walikuwa wamekuja huku na walikuwa karibu kufanya nini?
Washambulizi wa Biashara
Baada ya kuanza Vita vya Kwanza vya Dunia, Jeshi la Wanamaji la Kifalme la Ujerumani lilikuwa na manuari nne zilizowekwa katika sehemu mbali mbali za ulimwengu. Meli hizi za kivita zilikuwa tishio kubwa kwa Uingereza kufanya biashara na zilivuruga njia zote za bishara na usafirishaji lilikuwa jambo ambalo Admiralty, Winston Churchill, kwa wazi alitaka kuliepuka.
Wanamaji wa SMS Karlsruhe na SMS Dresden walikuwa nje ya pwani ya mashariki ya Mexico; katika Pasifiki kulikuwa na kikosi chenye nguvu cha wanamaji, ambacho kilijumuisha SMS maarufu Emden, ambayo ilianza safari ya ajabu na kusababisha hofu kubwa kwa meli katika Bahari ya Hindi. Wakati huo huo, pwani ya Afrika Mashariki kulikuwa na hii SMS Konigsberg.
 |
| SMS Konigsberg jijini Dar es Salaam. mchoro na Ian Marshall. ©Ian Marshall / J. Russell Jinishian - www.jrusselljinishiangallery.com |
SMS Konigsberg ilitumiwa na Wajerumani kupora biashara, tarehe 6 Agosti 1914 ilikamata meli ya mizigo ya Uingereza City of Winchester iliyokuwa ikielekea Uingereza ikiwa imepakia chai. Konigsberg walikuwa na shida ya makaa ya mawe kwenye vyumba vya kuhifadhia maji kuliko shehena ya chai, lakini kwa kumkatisha tamaa Kamanda Max Looff, nahodha wa meli ya kivita, aligundua Winchester lilikuwa limebeba makaa ya mawe yasiyo na ubora ambayo aliamua kutotumia.
Jiji la Winchester lilivurugwa, na hivyo kukawa na tofauti ya shaka ya kuwa chombo cha kwanza cha wafanyabiashara kupotea na Waingereza katika Vita vya Kwanza vya Kidunia. Ingawa haikujulikana wakati huo, haya ndiyo yangekuwa mafanikio pekee ya Konigsberg dhidi ya meli za mizigo za Uingereza. Kuzipoteza tu
 |
| Commander Max Looff |
 |
| The City of Winchester. Picha na courtesy of www.bild.bundesarchiv.de |
Manowari ya Königsberg
Königsberg ilikuwa na bunduki kumi za 105mm na iliundwa kwa mafundo 24, na kuifanya iwe na kasi zaidi kuliko manuari tatu za kizamani za Uingereza katika eneo hili la bahari ya Hindi; Meli hizi za kivita za Uingereza zilikuwa HMS Astraea, HMS Hyacinth na HMS Pegasus.
SMS Königsberg
HMS Hyacinth - picha kwa hisani ya www.naval-history.net
Licha ya uwezo wake wa kurusha makombora na kasi, meli ya kivita ya Ujerumani ilitatizwa vikali na kutoweza kupata vifaa na makaa ya mawe yenye ubora.
Hatimaye Max Looff aliipatia Königsberg makaa ya mawe kutoka kwa meli ya ugavi ya Ujerumani, pwani ya Somalia, (meli ya kivita ilikuwa chini ya tani 14 tu za makaa ya mawe) na kuendelea kutafuta meli za washirika za mizigo, lakini bila kupata yoyote. Mapema Septemba,1914 huku Königsberg ikihitaji marekebisho ya injini, Max Looff aliipeleka meli hadi kwenye Delta ya Rufiji.
Wakati wa ukarabati huo, taarifa za kijasusi zilimfikia Looff na kikosi chake kwamba meli ya kivita ya Uingereza imeingia katika bandari ya Zanzibar.Wakaanza safari mara moja kutoka mafichoni Delta ya Rufiji, mapema asubuhi iliyofuata (20 Septemba 1914) Königsberg ilikuwa nje ya kisiwa cha Zanzibar. Ujasusi ulikuwa sahihi, HMS Pegasus ilikuwaimetia nanga na bila wasiwasi wowote.
 |
| HMS Pegasus |
Kwa dakika ishirini na tano, Konigsberg waliipiga Pegasus ambao boilers zao zilikuwa baridii. Meli ya Wajerumani polepole ilipunguza umbali kutoka yadi 9000 hadi yadi 7000, lakini walikuwa waangalifu kuzuia mashambulizi kutoka kwa askali wa Pegasus.
Wa kwanza kupigwa alikuwa afisa wa bunduki, Luteni Richard Turner, ambaye miguu yake ilivunjwa . Akiwa amelala huku akivuja damu hadi kufa inasemekana kwamba aliwatia moyo wanaume hao kwa kupiga kelele “Keep it up, lads” and “We’re outclassed and done for; but damn them, and keep it up!
Hatimaye HMS Pegasus ilizamishwa. Eneo la ajali liko nje kidogo ya pwani ya Zanzibar. Askali 24 kati ya 34 waliouawa) na wamezikwa katika makaburi ya Zanzibar (Grave Island).
Makaburi ya Zanzibar (Grave Island) jinsi yalivyo sasa na (chini) mara tu baada ya Vita Kuu ya Kwanza ya Dunia.
Toleo moja la hadithi ya Pegasus linaonekana katika 'Deeds that Thrill The Empire', ambayo inasema:
Wakati wa shambulio hilo bendera ya "Pegasus" ilipigwa risasi kutoka kwa wafanyikazi wake. Mwanamaji mara moja alikimbia mbele, akaichukua na kuipeperusha juu. Alipigwa chini akiwa amesimama kwenye sitaha iliyo wazi kwa shambulio la adui, lakini mwingine akaja kuchukua nafasi yake. Mpaka mwisho bendera ilikuwa inapepea. Wengi wa majeruhi walitokea kwenye sitaha, na kwa uhodari wa hali ya juu Staff-Surgeon Alfred J Hewitt alitoa kila msaada kwa waliojeruhiwa.
 |
| Flying the flag on the Pegasus. Image from Deeds that Thrill The Empire |
 |
| Manusura 10 baada ya shambulio la Zanzibar |
Königsberg inavunjika
Kuzama kwa moja ya meli tatu za Royal Naval kungeweza kuwa faida kubwa, lakini bahati hakuwa kwa kepten Looff. Katika hatua hii, hitilafu kubwa ilitokea katika injini moja ya Königsberg na kwa Wajerumani kushindwa kutumia vifaa vya Dar er Salaam, walichoweza kufanya ni kurudi kwenye delta ya Rufiji na kutuma vipuri kwa njia ya ardhini - safari ya mail100 kila upande iwe kwa maji ama barabara
 |
| önigsberg katika Delta ya Rufiji. Picha kwa hisani ya www.deutsche-schutzgebiete.de |
 |
| Ramani inayoonyesha njia tata na nyingi ndani ya mfumo wa delta(Picha na courtesy of www.naval-history.net) |
 |
| HMS Chatham |
Mnamo tarehe 29 Septemba 1914, HMS Chatham ya wingereza ilikamata meli ya Ujerumani ya Präsident na kugundua agizo la usafirishaji wa makaa ya mawe. Makaa haya ya mawe yalikuwa yapelekwe kwenye delta ya Rufiji.
Wakiwa na mashaka na hati hii, askali wa Chatham walielekea kwenye delta na alasiri ya Oktoba 20 1914 sherehe ya kutia nanga ilifanyika ufukweni. Muda si muda baharia Mwingereza ambaye alikuwa amepanda juu ya mti aliona milingoti iliyojificha ya Königsberg na meli yake ya usambazaji bidhaa ya wrecked Somali ikiinuka juu ya msitu. Ndani ya saa chache, HMS Chatham ilikuwa imejiunga na Dartmouth na Weymouth katika delta ya Rufiji kuisaka Königsberg
Siku chache baadae ya meli ya Präsident kuzuiliwa, meli nyingine ya Ujerumani - Tug Adjutant - ilikamatwa na kubadilishwa kwa matumizi ya Waingereza. Kwa sababu chombo hiki kilikuwa bora zaidi kutumia kwenye delta.
 |
| Präsident - picha na courtesy of www.wrecksite.eu |
 |
| The wrecked Somali |
 |
| Adjutant |
Kwa sababu ya kina kifupi, Waingereza hawakuweza kufuata Mto iliko Königsberg kwenye mto huo. Meli za kivita za Uingereza punde ziliwalenga na kuwazamisha Wasomali, lakini bunduki za meli za kivita za Uingereza hazikuwa na masafa ya kugonga Königsberg ambayo ilisogezwa zaidi kwenye mfumo wa delta ndani kabisa.
 |
| Wafanyakazi wa meli ya Newbridge wakiiacha meli baada ya kuanza kufyekwa. |
Ili kujaribu kuzuia kutoroka kwa Königsberg, katika milango mingi ya Delta ya rufiji, tarehe 9 Novemba 1914, koli ya zamani - Newbridge - ilizamishwa kwenye mlango wa moja ya njia za Delta ya Rufiji.
 |
| Newbridge. Picha na www.naval-history.net |
Ilikuwa vigumu kuifikia meli ya kivita ya Ujerumani, Waingereza waliamua kutafuta ndege ili kupiga bomu, au angalau, kuchunguza Königsberg iko umbali gani. Hili lilikuwa na matatizo mengi kwani hakukuwa na ndege wala marubani karibu. Rubani na ndege zilipatikana Afrika Kusini na kutumwa kaskazini. Alipoagizwa kwa haraka luteni mdogo katika Hifadhi ya Wanamaji ya Kifalme, Dennis Cutler alichukua uchunguzi wa kwanza wa angani katika Afrika Mashariki.
Ndege ya awali haikuenda vizuri, ikaharibika. Njia pekee ya kufanya matengenezo ilikuwa kutuma meli ya kivita maili 200 hadi Mombasa ili kukusanya radiator kutoka kwa Model T Ford. Walakini matengenezo yalifanywa, na Königsberg ilionekana kutoka angani mnamo 21 Novemba.1914, Walakini, kwa sababu ndege iliyokuwa ikitumiwa ilikuwa na nguvu ndogo sana, na haikuweza kuruka, achilia mbali kubeba mabomu hakuna shambulio lililofanywa kwenye meli ya kivita ya Ujerumani.
Ndege nyingine zilitumwa aina ya Sopwith 'Folder'. Hizi zilitumwa kutoka Bombay mapema Februari 1915.
 |
| Sopwith Folder No.920 kwenye ufuo wa Niororo huku injini iliyoachwa ikiendesha huku mkia wa ndege ukielea na mabawa yamezuiliwa. Picha kwa hisani ya www.kingstonaviation.org. |
Ndege hizi za 'Folder' pia hazikufaulu kwani joto la kitropiki lilikuwa kubwa na kuyeyusha gundi iliyoshikilia fremu za hewa pamoja. Hatimaye ndege mbili mpya za Henri Farman na ndege mbili za ardhini za Caudron zilitolewa mnamo Juni 1915 na kituo kiliwekwa kwenye Kisiwa cha Mafia.
Mapema asubuhi ya tarehe 6 Julai 1915 meli mbili za kivita ziliteleza kutoka Terene, kwenye Kisiwa cha Mafia, na polepole kuelekea pwani ya Tanzania, umbali wa chini ya maili 30. Vyombo vilikuwa vidogo, vikiwa na urefu wa futi 265, na vilikaa chini sana ndani ya maji: kulikuwa na futi tatu tu za ubao wa bure mbele na aft. Hata hivyo, walikuwa na silaha nzito, kila mmoja akiwa na bunduki mbili kubwa za inchi 6 na inchi 4.7. Meli hizo mbili - HMS Severn na HMS Mersey zilikuwa zimevumilia safari ya maili 5,000. Walikuwa wameondoka Malta tarehe 28 Aprili 1915 na walikuwa wamevutwa kwa waogoza meli 6½ kuvuka Bahari ya Mediterania, kupitia Mfereji wa Suez na chini ya Bahari Nyekundu. Hawakuwa na uwezo wa baharini, na ili kusaidia kuimarika kwa operesheni ambayo wangeanza, walitumia ujanja kubeba magaroni matupu ya mafuta ya Taa 10,000
HMS Mersey 
HMS Severn
Walielekea kwenye mtandao mgumu wa njia za maji zinazounda Delta ya Rufiji. Vyombo hivyo viwili vilielekea kwenye lango la Kikunja - upenyo mpana zaidi wa Delta, lakini - licha ya mawingu ya asubuhi - vilifuatiliwa na doria ya askari wa majini wa Ujerumani.
Wakati huo huo, shughuli za kuitafuta Königsberg ziliendelea, na Msaidizi wa zamani wa Ujerumani - aliyeshikiliwa na mabaharia wa Uingereza akiwa na sub Lt Wilfred Price - akiwindwa kupitia delta kwa meli ya kivita ya Ujerumani. Wajerumani hawakuwa wakingojea tu - walikuwa wameweka vikosi kwenye mstari wa ufuo na bunduki nzito kutoka meli ya Königsberg. Walipoina Adjutant tarehe 6 Februari, walirusha boti ya kuvuta na kukata bomba la mvuke. Tug ilisogea hadi ufukweni na huku mmoja wa wafanyakazi - Edward Piddock – akiwa amekufa. Edward alizikwa kwenye makaburi ya Dar es Salaam (Upanga Road)
Wafanyikazi wengine wa Adjutant walikamatwa na silaha zilizokuwemo kwenye bodi zilifanya nyongeza muhimu kwa safu ya ushambuliaji ya Wajerumani. Tug kwa mara nyingine tena ilikuwa ya Wajerumani!
 |
| Kituo cha uchunguzi wa silaha za Ujerumani, sehemu ya ulinzi wa ardhini uliowekwa karibu na Königsberg katika Delta ya Rufiji. |
Shambulio la Kwanza
Walipokaribia mdomo wa mfumo wa mto Rufiji, Manuari za Severn na Mersey zilipigwa na ulinzi wa pwani wa wajerumani. Torpedo ilirushwa kutoka ufukweni, lakini ikaharibiwa na moja ya bunduki za Severn. Kwa bahati nzuri, Kapteni wa Königsberg alikuwa amechagua kutoivua manowari bunduki zake nzito,licha ya kupigwa kwa vidhibiti (haswa HMS Mersey) meli hizo mbili zilifanikiwa kuingia kwenye delta.
Baada ya kukimbia mkondo wa ulinzi wa ufuo, na kupata njia za mfumo wa mto rufiji, saa mbili baadaye Severn na Mersey zilidondosha nanga na - kwa kutumia maagizo kutoka kwa ndege ya spotter - zilianza kufyatua risasi kwenye Königsberg.
Meli ya Kijerumani alipiga risasi nyuma, Kapteni Looff akarekebisha mfumo wake kwa uchunguzi wa wafanyakazi ambao walikuwa wamewekwa katika maeneo ya kimkakati kwenye vichaka. Kwa sababu utumizi wa ndege za spotter kuripoti kuanguka kwa risasi haukutekelezwa, bunduki za Wajerumani zilipata safu yao kwanza na kuzunguka wachunguzi wa Uingereza. Kufikia 1.40 asubuhi manuari ya Mersey ilikuwa amepigwa mara mbili - ganda moja likipenya ngao ya moja ya bunduki zake za inchi 6 na kuua wanaume wanne. Bila shaka walizikwa baharini, kwa kuwa sasa vinaadhimishwa kwenye Ukumbusho wa Naval wa Portsmouth. Mmoja wa watu waliouawa alikuwa Chief Petty Officer Moses (aliyejulikana kama Jack) Ransom.
 |
| CPO Jack Ransom ambaye alizaliwa Maidstone mwaka 1872. Kabla ya kujiunga na Jeshi la Wanamaji la Kifalme mwaka 1890 alikuwa mchomaji mkaa. Picha kwa hisani ya www.tonbridgehistory.org.uk |
Watu wengine wawili walifariki dunia kwa majeraha hayo siku chache zilizofuata, ambapo mmoja wao, Reginald Rolls alizikwa kwenye makaburi ya Kiingereza ya Zanzibar lakini sasa amezikwa kwenye makaburi ya Vita Dar es Salaam.
Wachunguzi walibadilisha msimamo wao - ambayo ulisababisha waangalizi wa Ujerumani kushindwa kuona mahali ambapo makombora ya Königsberg yalikuwa yanatua.
Kufikia alasiri mawimbi yalikuwa yakishuka na bunduki za wachunguzi zilikuwa zikizidi joto kwa hivyo Waingereza waliamua kujiondoa: hakuna sababu ya kuhatarisha wachunguzi kuwa chini ya mto wa hiana. Tena, watetezi wa Ujerumani kwenye mdomo wa mto waliweka meli zilizostaafu na kuziwasha moto, lakini hakuna uharibifu mkubwa uliosababishwa.
Rekodi ya HMS Mersey inayoelezea hatua ya siku inaweza kuonekana hapa na kumbukumbu ya HMS Severn iko hapa eneo la delta ya Rufiji.
Juhudi za siku ya kwanza zilisababisha mapigo manne to kwenye meli ya Königsberg kati ya risasi 635 zilizofyatuliwa na waingereza. Haikuwa na mafanikio kwa Waingereza, lakini walipata bahati yao licha ya kushutumiwa kabla na baada ya kujiingiza katika mapambano.
Shambulio la Pili
Siku tano baadaye, Jumapili tarehe 11 Julai 1915, Manuari za Severn na Mersey walikuwa wakielekea tena kwenye njia kutoka kisiwa cha Mafia. Mashambulizi kutoka ufukweni yalikuwa makali tena, na mabaharia wawili kwenye Mersey walijeruhiwa. Wachunguzi hao wawili walipata tena sehemu zinazofaa za kufyatua risasi kutoka, lakini hata kabla hawajatia nanga, Königsberg ilikuwa imefyatua risasi na kuzikanyaga meli zote mbili. Meli ya Mersey ilipigwa na makombora mawili, na kuwajeruhi wanamaji wengine wawili.
Iliyokuwa ikizunguka juu ilikuwa ni ndege ya kivita ya Uingereza ikielekeza jinsi ya vipimo ilipo Königsberg na risasi zilizofyatuliwa kutoka Mersey na Severn kuweza kuifikia
 |
| SMS Königsberg na Brian Withams courtesy FAA musueum |
Wakati huu, baada ya makombora nane Waingereza waliipiga Königsberg, na mapigo saba zaidi yalifanywa katika dakika chache zilizofuata. Yote hayakwenda kama Waingereza walivyotaka kwani ndege iligongwa na ikabidi kutua kwa dharura pamoja na wachunguzi. Ndege nyingine ilipanda kuchukua nafasi ya ile iliyoharibika, na vipigo zaidi vilifanywa kwenye Königsberg
SMS Königsberg ikiwa Delta ya Rufiji mchoro na Paul Wright 
SMS Königsberg na Tom Freeman 
HMS Mersey ikipambana na SMS Königsberg - Lukasz Kasperczyk
Afisa wa Kwanza wa Königsberg alifunga torpedo ili kulipua keel ya meli, na baada ya kutoa amri ya kuachana na meli, alianzisha vilipuzi. Königsberg alielekea pwani ya mto, akizama kwenye tope la Mto Rufiji.
Kwenye maficho ya wachunguzi, mfululizo wa milipuko mikubwa ilisikika kutoka kwa meli ya Ujerumani na wingu lenye umbo la uyoga liliibuka juu ya vilele vya miti. Kitabu cha kumbukumbu cha Mersey kinarekodi yafuatayo:
"Königsberg ameacha kufyatua risasi. Nina hakika kuwa ameteketea kabisa, milipuko mitano mikubwa, anaiunguza sana sasa.
Kwenye meli ya HMS Severn, nahodha alipanda juu ya mlingoti na aliweza kuona kwamba Königsberg ilikuwa imeharibiwa. Maagizo yalitolewa kwa wachunguzi kuondoka kwenye delta. Walichomwa walishambuliwa tena (lakini wakati huu kwa chini sana) kutoka kwa askali waliojificha pwani kwenye mdomo wa delta na kurudi kwenye Kisiwa cha Mafia.
Uharibifu wa Königsberg haukuepukika, kwani walikuwa bado wana uwezo wa kupigana. Hakika, hata kwenye shambulio hili la pili, kulikuwa na nafasi ya Waingereza kuja bila kukwama kwani Looff alikuwa ameamuru meli mbili ndogo za Kijerumani zilizo na torpedoes kuwazamisha wachunguzi; kwa bahati nzuri walikuwa wameshindwa kufanya mawasiliano.
Baadaye
Upesi Wajerumani walianza kuondoa silaha kutoka katika manuari hii Königsberg, hizi zilitolewa kwa kamanda wa eneo la Ujerumani, Kanali von Lettow-Vorbeck, ambaye alitumia hizi kuendeleza mapigano katika Afrika Mashariki hadi mwisho wa vita.
Takriban mabaharia 33 wa Ujerumani walikufa wakati wa kizuizi na mapigano, wengi wao kutokana na ugonjwa wa kitropiki. Walizikwa kando ya meli. Bamba lililosomeka "Beim Untergang S.M.S. Königsberg am 11.7.15 gefallen..." liliwekwa karibu na makaburi, likiwa na orodha ya waliofariki.
German graves alongside the Königsberg. Picha kwa hisani ya www.deutsche-schutzgebiete.de 
Juu na chini: Uharibifu wa Königsberg 
Juu na chini: Uharibifu wa Königsberg
Hali ilivyo sasa
Sifa iliyo wazi zaidi ya Delta ya Rufiji ni msitu wake wa mikoko ambao ni mkubwa zaidi nchini Tanzania. Msitu wa mikoko unasaidia mfumo mkubwa wa chakula na delta (na Kisiwa cha Mafia) ni maeneo muhimu ya msimu wa baridi kwa ndege wahamiaji, ikiwa ni pamoja na waders na terns. Wanyamapori, kama vile viboko, mamba na nyani, hulisha na kujificha katika msitu wa mikoko.
Kwa sababu ya mrundikano wa mashapo yanayopelekwa kwenye Bahari ya Hindi na mto, delta imebadilika kwa miaka mingi na imemeza ushahidi mwingi wa vita vilivyotokea hapa mwaka wa 1915.
 |
| Rufiji Delta. |
 |
| Mto Rufijji ukionyesha njia nyingi katika delta. Picha kwa hisani ya "RCAF wa UN" (www.115atu.ca) |
 |
| Juu na chini: Msomali alipigwa picha mwishoni mwa miaka ya 1960. Picha kwa hisani ya 'RCAF in UN Operations' (www.115atu.ca) |
Chombo pekee kilichobaki ambacho kinaweza kutazamwa bila kupiga mbizi ni meli ya usambazaji ya Königsberg ya Somalia. Baada ya kuzama, matope kutoka kwenye mto yalifanyizwa kuzunguka meli, Miti ilimeota ndani yake ya miongo michache Msomali alikuwa kweli ndani ya msitu iliyomelea.
Baada ya vita vya Rufiji Delta
Wanamaji wanajeshi 188 waliobaki waliwazika Wajerumani wenzao 33 wengi walikufa kwa homa kali na mashambulizi siku iliyofuata. Kibao chenye maneno “Beim Untergang S.M.S. Königsberg am 11.7.15 gefallen…” ikimaanisha (“Aliuawa vitani wakati SMS Königsberg ilipozamishwa Julai 11 1915…” iliwekwa, pamoja na orodha ya waliokufa. Bunduki kumi za inchi 4.1 (milimita 105) za kurusha risasi haraka haraka. zilizopatikana kutoka Königsberg ziliwekwa kwenye matoroli ya ardhini na kuwekwa kama bunduki za kutisha zenye ufanisi wa ajabu katika vita vya msituni vya Wajerumani dhidi ya washirika wao katika Afrika Mashariki.
Mizinga hiyo ilitumika jijini Dar es Salaam kama ngome ya bandari, huku moja ikiwekwa kwenye Graf von Götzen, meli ya abiria ambayo ndio Mv liemba ya leo iliyoko ziwa Tanganyika. Haikuwa hadi Oktoba ya 1917 kwamba bunduki ya mwisho ilipigwa nje. Wanajeshi wengine wa Königsberg walijiunga na vikosi vya ardhini vilivyoamriwa na Lettow-Vorbeck.
Mizinga mitatu ya milimita 105 kutoka Mapigano ya Königsberg ya Rufiji Delta imenusurika: moja wapo iko kwenye maonyesho nje ya Ngome ya Kenya ya Mombasa; nyingine iko nje ya Jumba la Umoja wa Afrika Kusini huko Pretoria, na ya 3 iko kwenye Jinja Barrack ya Uganda. Nyingine imeripotiwa nchini Kongo, lakini maelezo machache yametolewa.
